Tumbaku imekuwa zao kubwa la biashara nchini Tanzania kwa miongo kadhaa, na kuchangia katika maisha ya vijijini, mapato ya serikali na mapato ya fedha za kigeni. Sekta imebadilika katika vipindi tofauti, kulingana na mabadiliko ya sera, mahitaji ya soko, na taratibu za kilimo.

Enzi ya Ukoloni (Kabla ya 1961)

---

Kilimo cha tumbaku nchini Tanzania kilianza enzi za ukoloni wa Wajerumani na Waingereza, ambapo lilianzishwa kama zao la biashara. Walowezi wa Ulaya na watawala wa kikoloni walihimiza kilimo hiki, hasa kwa ajili ya kuuza nje ya nchi. Hata hivyo, uzalishaji ulikuwa mdogo kwa mikoa maalum yenye hali ya hewa inayofaa.

Ukuaji wa Baada ya Uhuru (1961-Hadi sasa)

---

Baada ya kupata uhuru mwaka 1961, serikali ya Tanzania iliendeleza kilimo cha tumbaku kama sehemu ya mkakati wake wa kuleta mseto wa kiuchumi. Katika miaka ya 1970, jitihada za kukuza kilimo cha tumbaku ziliongozwa na serikali kwa kuhimiza wakulima wadogo kulima tumbaku, kwa msaada wa serikali katika kutoa huduma za ugani, pembejeo, na masoko kupitia vyama vya ushirika.

Pamoja na ukombozi wa kiuchumi katika miaka ya 1990, sekta ya tumbaku ilishuhudia ongezeko la ushiriki kutoka kwa makampuni binafsi na wanunuzi wa kimataifa. Kuanzishwa kwa kilimo cha mkataba kuliwawezesha wakulima kupata pembejeo bora za kilimo, huduma za ugani, na masoko ya uhakika. Kipindi hiki kilishuhudia ongezeko la kasi ya uzalishaji hasa katika mikoa ya Tabora, Shinyanga, Kigoma, Ruvuma na Katavi.

Katika miaka ya hivi karibuni, mkazo umeelekezwa katika uzalishaji endelevu na uboreshaji wa ubora. Bodi ya Tumbaku Tanzania (TTB) imekuwa na mchango mkubwa katika kuhakikisha uzingatiaji wa viwango vya kimataifa, uhifadhi wa mazingira na kanuni bora za kilimo (GAP).

Tumbaku inasalia kuwa moja ya zao kuu la biashara nchini Tanzania. Kuna msisitizo unaoongezeka katika mikakati ya upandaji miti ili kupunguza athari za kimazingira zitokanazo na ukaushaji wa tumbaku. Serikali inaendelea kusimamia sekta hii, kuhakikisha wakulima wanapata bei nzuri na kupata masoko ya uhakika.

Uzalishaji wa tumbaku nchini Tanzania umeongezeka kutoka zao la biashara enzi za ukoloni hadi kuwa kichocheo kikuu cha uchumi. Ingawa changamoto kama vile mabadiliko ya soko na masuala ya mazingira zipo, juhudi za kuelekea uendelevu, uvumbuzi, na usaidizi wa wakulima zinaendelea kuunda mustakabali wa sekta hii.